Pan Stefan z Legionowa nadesłał do „Miejscowej” list następującej treści: „W styczniu 2013 r. moja żona zaciągnęła w banku pożyczkę na cele konsumpcyjne na kwotę 20 tys. zł. Nie podpisywałem tej umowy. W dniu 25 października 2014 r. moja żona zmarła, nie pozostawiając testamentu. Moje pytanie brzmi: czy będę musiał spłacić tę pożyczkę oraz czy istnieje możliwość uniknięcia odpowiedzialności za dług zmarłej żony? Bank wezwał mnie do natychmiastowej spłaty pożyczki”. Wyczerpującej odpowiedzi na łamach gazety udzielił radca prawny Marcin Stępnik.
Przede wszystkim wyjaśnić należy, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, stosownie do zasad dziedziczenia ustawowego lub testamentowego (art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że śmierć danej osoby powoduje zmianę sytuacji majątkowej jej spadkobierców, którzy nabywają nie tylko pozostawiony przez spadkodawcę majątek, ale również jego zobowiązania, o ile nie są to zobowiązania, które z chwilą śmierci wygasają (np. zobowiązania alimentacyjne).
Jeśli spadkobiercy mają wiedzę, iż zmarły posiadał nie tylko majątek czynny (aktywa), ale również długi (pasywa), wówczas w terminie 6 miesięcy od chwili, kiedy powzięli wiadomość o swoim tytule do spadku (czyli śmierci), mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku: wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, lub o odrzuceniu spadku.
Pan jako spadkobierca ma trzy możliwości:
1) może Pan przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (proste przyjęcie spadku) – wtedy odpowiada Pan za długi spadkowe bez żadnych ograniczeń;
2) może Pan przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) – przyjęcie spadku w takiej formie oznacza, że odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do określonej wysokości, czyli do wartości ustalonego stanu czynnego spadku (aktywów spadku). Wartość ta wynika z tzw. spisu inwentarza spadku w celu ustalenia, jakie aktywa wchodzą w skład spadku i jaka jest ich wartość. Po dokonaniu spisu inwentarza spadku, ustaleniu jego wartości oraz przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wierzyciel (bank) nie będzie mógł żądać od spadkobiercy zapłaty długu ponad wartość aktywów spadku, np. jeżeli dług wynosi 20 tys. zł, a wartość czynna spadku 10 tys. zł, to wierzyciel będzie mógł domagać się zapłaty długu tylko do wysokości 10 tys. zł.;
3) może Pan spadek odrzucić – oznacza to, że spadkobierca, który odrzuca spadek, traktowany jest tak, jakby nie dożył jego otwarcia (dnia śmierci spadkodawcy). Oznacza to, że jego udział spadkowy:
a) przypada jego dzieciom – jeśli je miał w momencie otwarcia spadku,
b) pozostałym spadkobiercom ustawowym – jeśli spadkobierca ustawowy nie miał zstępnych. Jeśli nie chce Pan, aby Pana dzieci przyjęły spadek zamiast Pana (po odrzuceniu), muszą również odrzucić spadek. Jeśli są nieletnie – musi pan zrobić to w ich imieniu, za zgodą sądu rodzinnego.
Z treści pytania nie wynika, czy występował Pan do sądu o stwierdzenie nabycia spadku. W takim wypadku sugeruję napisać pismo do banku z informacją, że dla prawidłowego ustalenia kręgu spadkobierców i wartości aktywów, a następnie wysokości długu, konieczne jest wystąpienie przez Pana o stwierdzenie nabycia spadku, a zatem wnosi Pan o odroczenie terminu spłaty długu do prawomocnego zakończenia sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i dokonaniu spisu inwentarza. O stwierdzenie nabycia spadku należy wystąpić do sądu według ostatniego miejsca zamieszkania zmarłej (czyli jeżeli zmarła mieszkała w Legionowie, to sądem właściwym będzie Sąd Rejonowy w Legionowie). Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, oznaczenie rodzaju pisma (tj. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku), imię, nazwisko i adres składającego wniosek, imię nazwisko oraz datę śmierci spadkodawcy, miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy, imiona, nazwiska oraz adresy pozostałych spadkobierców, podpis strony lub jej przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika, wymienienie załączników. Do wniosku należy dołączyć odpis skrócony aktu zgonu w oryginale, odpisy skrócone aktów urodzenia dzieci zmarłego, odpis skrócony aktu małżeństwa wdowy lub wdowca i opłatę sądową w kwocie 50 zł w znakach sądowych albo dowód jej uiszczenia na konto właściwego sądu.
Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić również na podstawie tzw. aktu poświadczenia dziedziczenia, który stanowi odpowiednik sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, tyle że sporządzany jest przez notariusza. W przeciwieństwie do postanowienia wydawanego przez sąd, które może być wydane tylko przez sąd właściwy (tzw. sąd spadku), akt poświadczenia dziedziczenia może być sporządzony przez dowolnego notariusza na terenie całego kraju.
W Pana przypadku termin na złożenie takiego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku upływa 25 kwietnia 2015 r. Postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku jest prawomocne po 21 dniach od dnia jego wydania. Jest ono dowodem (obok notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia), że osoba w nim wymieniona to spadkobierca. Do czasu otrzymania takiego dowodu bank nie ma prawa domagać się od Pana spłaty całości kredytu zaciągniętego przez żonę. Dla skuteczności domagania się przez wierzyciela zwrotu kredytu nie ma jednak znaczenia brak Pana podpisu na umowie pożyczkowej. Ostatecznie to, w jakiej wysokości będzie Pan zobowiązany do spłaty zadłużenia zaciągniętego przez żonę, będzie zależeć od sposobu przyjęcia spadku, od liczby spadkobierców i proporcji ich udziału w spadku. Jeśli na przykład do dziedziczenia powołany jest Pan oraz np. dwoje dzieci, każdy spadkobierca nabędzie udział po 1/3 całości spadku i w takiej proporcji – po dokonaniu działu spadku – będzie obowiązany spłacać zaciągnięty kredyt. Do chwili działu spadku wierzyciel będzie mógł domagać się spłaty kredytu w całości od każdego ze spadkobierców, gdyż ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeśli dany spadkobierca spłaci wierzyciela, wówczas będzie mógł żądać zwrotu odpowiednich części długu przypadających na pozostałych.
